Obsesif Kompülsif Bozukluk (OKB) Nedir?
Kısaca OKB olarak da bilinen obsesif kompülsif bozukluk, obsesyonların neden olduğu kendini tekrar eden düşüncelerden kurtulamama durumudur. Bu düşüncelerden kurtulamayan kişiler, sıklıkla kendilerini rahatlatmak için kompulsiyon adı verilen tekrar edici davranışları sergilerler. Takıntı hastalığı veya saplantı hastalığı olarak da bilinen OKB, kişinin hayat kalitesini olumsuz etkileyen bir rahatsızlıktır.
Obsesyonlar, halk arasında takıntılar olarak bilinirler. Bu takıntılar kişide kaygılara neden olurlar. Bu, zihinsel görüntüler şeklinde olabileceği gibi dürtüler halinde de olabilir. Tekrar eden bu durum kişi için oldukça stres verici bir hal alır. Obsesyonlar bazı konularda sıkça görülürler. Örneğin, mikrop kapma korkusu en bilinen obsesyonlardan birisidir. Cinsellik ve din ile ilgili düşünceler de bazen bu hali alabilirler.
Kompulsiyonlar ise obsesyonların neden olduğu düşüncelerin eyleme geçmiş halidir. Düşüncelerin davranış aşaması olarak da tanımlanabilirler. Kompulsiyonlar, stres ve gerginlik halinden kurtulmak için bir araçtır. Örneğin, bir kişinin mikrop kapmaktan aşırı derecede korkup sürekli bunu düşünmesi bir obsesyondur. Eğer kişi bu korkudan dolayı ellerini defalarca yıkayıp bu durumu bir döngü haline getiriyorsa bu kompulsiyon halini alır.
Lakin şunu tekrar etmekte fayda vardır ki, her tekrar eden davranışı takıntı olarak tanımlamak doğru değildir. Bir durumun takıntı olarak tanımlanması için kişinin durumun farkında olup bunu kontrol edememesi gerekmektedir. Bu davranışları gerçekleştirmek kişiye keyif vermez. Gelen rahatlama ancak kısa süreli etkilere sahiptir. Bu durumun devam etmesi bir süre sonra kişilerin günlük hayatlarını olumsuz yönde etkiler.
Obsesif kompulsif bozukluk sahibi kişiler, bu tür korkularını saplantı haline getirirler. Bu sorun sadece kişinin kendisi için değil, çevresi için de rahatsızlık yaratır. Hastalar saplantılı düşüncelerinden kısa süreli de olsa kurtulmak için birtakım ritüeller ve rutinler oluştururlar. Bunları tekrarlamadan söz konusu hastalarda rahatlama sağlanması oldukça zordur.
Çoğu zaman bu durumları durdurmak bir fayda sağlamaz. Aksine bu durum kişinin kaygı seviyesini daha da arttırabilir. Bu açıdan kişileri zorlamak ya da ikna etmeye çalışmak olanaksızdır. Bu durum hastanın kendisi için de yeterince yorucu ve zorlayıcı bir süreçtir. Bu yüzden bir uzman yardımı almadan kişinin eylemlerini durdurmaya çalışmamak en iyi yoldur.
Obsesif Kompülsif Bozukluk Belirtileri Nelerdir?
Obsesif kompülsif bozukluk, tekrarlayıcı davranış ve zihinsel düşüncelerden oluşan bir psikiyatrik rahatsızlıktır. Bu durum takıntı bozukluğu olarak da bilinir. Düşünceler utandırıcı, kaygı verici ve korkutucu boyutta olabilir. Dışarıdan bakan kişilere bu durum sıra dışı ve mantıksız gelebilir. Ancak kişiler içinde bulundukları huzur kaçırıcı durumdan kurtulmak için birtakım eylemlerde bulunmak zorundadır. Bu durum hastanın kendi hayatını da olumsuz yönde etkiler.
Özellikle iş, okul ve sosyal hayat bu durumdan oldukça etkilenir. Hastalığın belirtileri, kişi kendini kontrol edemez hale geldiğinde ortaya çıkmaya başlar. Belirtiler takıntının sebebine göre oldukça çeşitlilik gösterir. Ancak bazı belirtiler diğerlerine göre daha sık ortaya çıkar. Obsesif kompülsif bozukluk belirtileri ise şu şekilde sıralanabilir:
- Kirlenme ve mikrop kapma korkusu
- Düzene ve simetriye karşı aşırı ilgi ve takıntı
- Kendisinin ya da yakınlarının zarar görebileceğinden sürekli olarak endişe duymak
- Diğer insanların dokunduğu nesnelere dokunmaktan kaçınmak
- El sıkışmaktan kaçınmak
- Sürekli olarak el yıkama dürtüsü
- Kirli yer olmasa bile aşırı temizlik yapmak
- Sürekli duş almaya ihtiyaç duymak
- Kontrol takıntısı
- Sürekli olarak sayı saymak
- Kapıların kilitli olduğundan emin olamamak
- Ocak ve elektronik aletlerin kapalı olduğundan emin olamamak
- Bir sözcük öbeğini sürekli olarak tekrarlamak
Fiziksel Belirtiler
Obsesif kompulsif bozukluğun fiziksel belirtileri ise yine farklı şekilde kendini gösterebilir. Fiziksel OKB belirtileri söz konusu hastanın kontrol altına alamadığı davranışlardan kaynaklı olarak meydana gelir. Bu durum kişinin sağlığına zarar verebilir. Örneğin, mikrop kapma korkusu olan birisi sürekli olarak ellerini yıkar ve alkol bazlı dezenfektan kullanır. Bu durum ciltte problemlere yol açabilir.
Obsesif Kompülsif Bozukluk Neden Olur?
OKB hastalığının nedeni tam olarak bilinmemektedir. Birçok faktör hastalığın ortaya çıkmasında etkili olabilir. Bunlar genellikle çevresel ve biyolojik faktörlerdir.
Biyolojik Faktörler
Vücut olması gerektiği şekilde işlerken beyindeki sinir hücreleri de sürekli olarak birbirleriyle iletişim halindedir. Bu durumu elektriksel sinyaller sağlar. Bundan görevli olan özel kimyasallar, bu sinyallerin taşınmasında görevlidir. OKB sahibi birisinin beyninin belirli bir bölümünde aşırı aktivite gözlenir. Hastalığın semptomları belli olmaya başladığında ise beyin aktivitesi daha da artar.
Çevresel Faktörler
Günlük hayatta stres verici birçok durum gerçekleşir. Stresin kontrolsüz bir biçimde bünyede birikmesi bazı hastalıklara davetiye çıkarabilir. Çevresel stres faktörlerinin etkilerinden birisi de obsesif kompulsif bozukluktur. Hastalığa yatkın kişilerin stres altında kalması durumunda belirtiler ağırlaşabilir. Bu faktörler arasında taciz ve sevilen birini kaybetmek oldukça ciddi sonuçlar doğurabilir. Hastalık durumları da farklı tipte takıntılara neden olur. Günlük rutinde meydana gelen değişiklikler ve sorunlar da strese neden olabilir.
Obsesif Kompülsif Bozukluğu Olan Kişilere Karşı Nasıl Davranmak Gerekir?
Obsesif Kompülsif Bozukluk, kişilerin kontrol edemediği düşüncelerin ve eylemlerin tekrarlanması durumudur. Bu durum kişilerin sürekli olarak kaygı ve endişe içinde olmasına neden olur. Sürekli bu tür ruh halleri içinde olan kişilerin yakınlar da bu durumdan oldukça etkilenirler. Yakınlarının da bu durumdan etkilendiğinin farkında olan OKB sahibi kişiler daha fazla stres duyarlar. Bu durumda iç dünyalarındaki düşünceleri paylaşmaktan da çekinebilirler.
Bu hastalığa sahip kişilerin yakınları öncelikle bilmelidirler ki, bu durum onların elinde değildir. Kişiler takıntılı düşüncelerini ve eylemlerini engelleyemezler.
Bu yüzden bu tür davranışlar için onları suçlamaktan kaçınmak gerekir. Suçlama ve eleştirme, zaten stresli ve çekingen bir ruh hali içerisinde olan kişiyi daha da kendi kabuğuna çekilmeye iter. Yapılabilecek en iyi şey kişileri tedaviye karşı cesaretlendirmektir. Bu süreçte kişinin yanında olunduğu mutlaka hissettirilmelidir.
Unutulmamalıdır ki bu kişiler, belirli davranışları içinde bulundukları stresi azaltmak için gerçekleştirmektedirler. Bunları yaparken kaygı içerisindedirler. Bu durumdan kurtulmanın tek ve en iyi yolu hastaları doğru bir tedavi almaları için uzmana yönlendirmektedir.
Obsesif Kompülsif Bozukluk Çeşitleri Nelerdir?
Takıntı hastalığının belirtileri kişiden kişiye farklılık gösterir. Buna bağlı olarak, hastalığın da ayrı çeşitlere (türlere) ayrıldığı söylenebilir.
Rahatsızlığın çeşitlerinden ilki olarak biriktirme hastalığı sayılabilir. Bu kişiler, hiçbir faydası ve değeri olmayan eşyaları toplama ve saklama ihtiyacı hissederler. Bir süre sonra o kadar çok eşya birikir ki bu kişinin günlük hayatını etkiler hale gelir. Bu durum ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Kişiler yaşadıkları ortamın geldiği halden utanç duydukları için yakınları ile yaşadıkları yerde görüşmek istemeyebilirler.
Hamilelik dönemi ve sonrası oldukça hassas bir dönemdir. Bebeğin doğumu ile birlikte annede kimi zaman çeşitli sorunlar başlayabilir. Doğum sonrasında da OKB görülebilir. Özellikle ilk defa doğum yapan kişilerde hormonlara bağlı değişiklikler sıkça görülür. Bu da anksiyeteye yol açabilir. Bu stresli ve kaygılı ruh hali obsesif kompulsif bozukluğa neden olabilir.
Yetişkinlerin yanı sıra çocuklarda da obsesif kompulsif bozukluk görülebilmektedir. Sadece yetişkinlerin bu durumdan etkilendiği düşüncesi tamamen yanlış bir düşüncedir. Özellikle çocukluk döneminde yaşanan bazı travmatik olaylar bu durumu tetikleyebilir. Bu tür sorunları yaşayan çocuklar yetişkinlere oranla hissettiklerini açıklamakta daha fazla çekinebilirler. Bu yüzden aileler çocuklarında meydana gelen değişikliklere karşı hassas ve dikkatli olmalıdırlar.
OKB sahibi bir çocuğun okul başarısı gözle görülür şekilde düşebilir. Çocuk, bir süre sonra ödevlerini eskisi gibi yapamaz hale gelir ve okul notları da düşer. Eskiden sık sık arkadaşları ile vakit geçiren bir çocuk bu durumla birlikte kendi kabuğuna çekilir. Bu durumla birlikte çocuğun ruh hali de gergin ve stresli bir yapıya bürünür.
Obsesif Kompülsif Bozukluk Nasıl Teşhis Edilir?
Obsesif kompülsif bozukluk tanısı için belirli bir laboratuvar testi bulunmamaktadır. Hastalığın tanısı, kişinin belirtilerine ve davranışları üzerinde konulur. Bu da ancak uzman bir doktor tarafından yapılabilir. Doktorun belirli soruları ardından kişinin düşünceleri, duyguları ve davranış kalıpları belirlenir.
Bu değerlendirmelerin sonuçları hastalığın teşhisinde oldukça önemlidir. OKB teşhisi zor olan bir bozukluktur. Hastalığın belirtileri diğer birçok psikolojik bozuklukla benzerlik içerisindedir. Bazen aynı kişide farklı psikolojik bozukluklar görülebilir. Bu durumda kapsamlı bir inceleme gerekmektedir.
Obsesif Kompülsif Bozukluk Tedavisi Nasıl Yapılır?
Obsesif kompülsif bozukluk tedavisi için yürütülecek süreçte uzman bir psikiyatristin yer alması gereklidir. Bu durum, kişilerin kendi kendilerine çözebilecekleri bir olay değildir. Uzman hekim öncelikle hastanın davranışlarını izler ve belirtileri değerlendirir. Ardından kişinin durumuna özel olarak bir tedavi planı belirlenir. Hastalığın tedavisinde hem ilaç tedavisi hem de bilişsel davranışçı terapiden yardım alınabilir.
OKB tedavisi için başvurulan bilişsel davranışçı terapide amaç, hastanın birtakım sergilediği takıntılı davranışları önlemektir. Kişinin bu tür davranışları bırakarak korkusunu yenmesi amaçlanır. Böylece hasta takıntılı bir düşünce esnasında daha az stres duyar ve olayı gerçekçi bir bakış açısıyla değerlendirme yeteneği kazanır.
İlaç tedavisinde ise OKB ilaçları olarak antidepresan ilaçlardan yardım alınır. Obsesif kompulsif bozukluğu ilaçları olarak tedavide faydalanılan bu tür ilaçlar beyindeki serotonin düzeyini dengeler. Bilişsel davranışçı terapi ile birlikte desteklendiğinde ilaçlar genellikle tedavinin başarı oranını artırırlar. Ancak bazı durumlarda her iki yöntem de fayda sağlamayabilir. Bu durumda birtakım alternatif tedavilerden yardım alınabilir. Beyin cerrahisi ya da elektrokonvülsif terapi bunlardan bazılarıdır.
Obsesif Kompülsif Bozukluk (OKB) Hakkında Sıkça Sorulan Sorular
Obsesif Kompülsif Bozukluk Kimlerde Görülür?
OKB yani obsesif kompulsif bozukluk, toplumun %3’ünde sıklıkla görülen bir psikolojik rahatsızlıktır. Risk faktörü, kişinin yaşadığı travmatik olaylara ve stres durumuna bağlıdır. Anksiyete bozukluğu, birtakım fobileri ve panik atak gibi durumu olan kişiler diğerlerine göre daha fazla risk altındadır. Hastalık kadınlarda erkeklere oranla daha sık görülmektedir. Ancak erkek hastalarda hastalık çok daha erken yaşlarda başlar.
Obsesif Kompülsif Bozukluk Ne Gibi Takıntılara Yol Açar?
Takıntılı düşünceler oldukça çeşitlidir. Ancak takıntı genellikle en çok temizlik, mikrop kapma korkusu, şüpheler ve düzenle ilgili düşünceler etrafında oluşur. Din temelli ve cinsellik temelli takıntılar da görülebilir. Mikrop kapma korkusu olan bir kişi sürekli olarak elini yıkamak ister. Din temelli takıntıları olan birisi ise sürekli olarak tövbe edebilir ve bir duayı sürekli olarak tekrarlama ihtiyacı hissedebilir. Şüphe ile ilgili takıntıları olan kişiler evden çıkmadan ütünün fişini çekip çekmediklerini sürekli olarak sorgulayabilirler. Bu gibi durumlar sürekli olarak tekrar eder ve kişiler bir süre sonra günlük sorumluluklarını gerçekleştiremeyecek duruma gelebilirler.
Obsesif Kompülsif Bozukluk Ne Zaman Başlar?
Obsesif kompulsif bozukluk, genellikle ergenlik döneminde görülür. 20-30 yaş aralığında da hastalık belirtileri başlayabilir. Bazı durumlarda okul öncesi dönemde olan çocuklarda da OKB görülmüştür.